Valide Pertevniyal Camii

Fatih İlçesi’nde, Aksaray Meydanı’nda ve meydanın kuzeybatı kesimindedir.

Valide Camii, aynı yerdeki yanmış bir caminin arsası üzerine yapılmıştır. Bu caminin adı, kaynaklarda Hacı Mustafa Ağa Cami veya Katip Camii olarak geçmektedir.

Valide Camii, adından da anlaşılacağı gibi, Abdülaziz’in (hd 1861-1876) annesi Pertevniyal Valide Sultan) tarafından yaptırılmıştır.

Pertevniyal Valide Sultan’ın çok önem vererek yaptırdığı cami, aslında mektep, türbe, muvakkithane ve sebilden oluşan bir külliye olarak tasarlandı. Ç. Uluçay’ın bulduğu belgelere göre bu yapım için satın aldığı arsalara 753.845 kuruş ödedi. “Cami Ortaköy Camii büyüklüğünde ama avlusu daha geniş olacaktı”. Bu isteğe göre plan hazırlandı ve beğenildi; Kasım 1869’da büyük törenlerle caminin temeli atıldı. Davetlilere 69.880 kuruşluk hediye dağıtıldı. Geleneklere uygun olarak caminin temellerine 3.225 Osmanlı liralık altın ve gümüş para serpildi. H. Şehsuvaroğlu, Pertevniyal Valide Sultan’ın giysi değiştirerek çevredeki bir evden töreni izlediğini nakletmektedir.

Cami, mektep, türbe ve muvakkithanenin inşası 3 sene sürdü. Caminin inşasında 222 amele çalışıyordu. Bina başmemurluğuna Husrev Ağa, katipliğine Sami, Bedros Kalfa, duvarcı Ohannes, eminliğe Kavas, mutemetliklere Mehmed Ağa, Hasan Ağa, Abbas Ağa, Kadri Ağa, Ali Ağa, İbrahim Ağa, İzzet Ağa ve Agop getirilmişlerdi. Binaların yapımı 1871’de sona erdi.

Yapının mimarı Sarkis Balyan’dır, tasarıma Agop Balyan’ın da katıldığı, çizim işlerinde desinatör Osep’in çalıştığı bilinmektedir. Sarkis Balyan, uygulama ve şantiye yönetimi için Bedros Kalfa ve duvarcı Ohannes ile dülger kolbaşısı Dimitriyi görevlendirmişti.

Caminin inşaatıyla birlikte, yapının karşısındaki köşeye valide sultan kendi türbesini de yaptırmış, ayrıca Mahmudiye adını verdiği bir okulun temelleri atılmıştır. İmam, müezzin ve türbedar için konutlar yaptırılmış ve tüm bunların yönetimi, caminin vakfiyesinde ayrıntılarıyla saptanmıştır.

Valide Camii’nin mimarı olarak bazı kaynaklar, İtalyan mimar Montani’nin de adını vermektedir. Halil Edhem Eldem ve T. Öz’ün yayınlarında görülen bu atfın hangi belgeden kaynaklandığı belli değildir. Buna karşılık Sarkis ve Agop Balyan’ın tasarım ve yapımla ilgilerini gösteren çok sayıda belge Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde mevcuttur.

Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi

Valide Pertevniyal CamiiMurat KAYA