Antalya – Alanya yolu üzerinde Alara Çayının sahilden 15 Km. içersindeki vadinin başlangıcında, Konya’yı Antalya’ya bağlayan eski Selçuklu kervan yolu üzerinde ve Alara Kalesi eteğinde bulunan Alara Han bu yol üzerinde bulunan kervansaraylardan, Şarapsa Handan sonra ikincisi olmaktadır. Aynı yol üzerinde ve Susam beli mıntıkasında bulunan Aşağı Gelesandıra ve Yukarı Gelesandıra Hanları ile kervan yolu Bozkıra ulaşmaktadır.
Mevcut kitabesinden eserin 1. Alaaddin Keykubat tarafından 629 H. (1231) tarihinde yaptırıldığı anlaşılır.
Tamamı 34.5 X45 metre ebadında büyük bir dikdörtgen teşkil eden hanın beden duvarları, girişe göre sağ yan cephe 3, karşı cephe ise 2 adet üçgen payanda ile takviye edilmiştir. Muntazam dikdörtgen planlı hanın giriş cephesi ayrı bir özellik taşımakta, iç plan taksimatı diğer Selçuklu hanlarından ayrılmaktadır.
Cümle kapısının iki yanında da çıkıntı teşkil eden kare kulelerle kervansaray ufak bir kale hüviyetini kazanmıştır. Tamamen kesme taştan olan beden duvarları çok sağlam ve kuvvetlidir. Giriş cephesindeki iki kule arasında büyük sivri kemerli niş içine alınmış cümle kapısı yer almakta ve kapı kemeri· üzerindeki dolgu içine Antalya bölgesi kitabelerinde sık sık görülen üst kısmı yuvarlak kemer şeklinde ve 6 satır halindeki kitabe taşı konmuş bulunmaktadır. Kitabenin birinci satırı kırılarak kaybolmuştur.
Hanın plan taksimatında, Güney kapısı arkasında yer alan küçük bir eyvan şeklindeki kapı nişini takiben küçük bir avluya geçilmektedir. Bu küçük avlunun sağ ve sol yanında bölünmüş küçük hücreler ile beşik tonozlu, eyvan şeklinde avluya açılan koridorlar yer almakta ve bu koridorların uçları, hanın dış kenarları boyunca iki yan kenarda uzanan boydan boya tonozlu koridorlara açılmakta olup buradaki hücrelerin ikamete tahsis edilmiş olduğu anlaşılmaktadır.
Cümle kapısının tam karşısında bulunan ikinci bir kapı ile de boyuna uzanan ikinci ve iç avluya geçilir. İç avlunun iki yanında sıralanan kapalı eyvan şeklindeki hücreler aynı zamanda arkalarında bulunan ve iç avlu boyunca uzanan 5 kemerle takviye edilmiş beşik tonozlu ahırlara açılmaktadır. İç avlu, kalın duvarları ile adeta kervansarayın içinde tecrit edilmiştir.
İç kısmının üç yanındaki bölmeler kalın taş payelerin taşıdığı beşik tonozlarla örtülmüştür. Esas binanın sol yanı hariç 3 cephesinde içte geniş dışta dar mazgal pencereleri bulunmaktadır. Giriş kısmının sol tarafında bulunan çapraz tonozlu hücreden dar bir merdivenle ara kapının üzerindeki kuleye çıkılmaktadır. Aynı zamanda birer gözetleme kulesi olan bu kısımdaki hücrelerden bir tanesinin mescit olduğu anlaşılmaktadır.
Hanın girişe göre sol yanında bulunan hücrenin üst örtüsünün diğer kısımlardan farklı oluşu bakımından özel bir durumu bulunmaktadır.
İç avlu etrafındaki odaların ahırlara bakan pencereleri yanlarında, arslan başlarına benzeyen masklar bulunmakta olup bunların koruyucu tılsımlar olduğu sanılmaktadır. Büyük giriş kapısının kemeri üzerindeki kitabe kenar çerçevelerinin alt köşelerinde de gene böyle arslan başları vardır.
ALARA HAN KiTABESi
1 – el-Azam şehinşahil-muazzam malik-i rikabı’l
2 – Ümem Seyyid-i Selatini’l-Arab ve’l-acem sultani’
3 – Hak Ve’ş-Şah-i vesayı cihan sultanı’I-Ber
4 – Ve’I-Bahr ve’r-Rum ve’ş-Şam ve’l-Armen ve’l-Frenc 5 – Alau’d-Dünya ve’d-Din Keykubad bin Keyhusrev bin
6 – Kılıç Arslan Burhan emire’l-Mü’minin fiel tarih sene tis’a ve’işrine
ve sitte-mi’e. 629 H. (1231
KİTABENİN TÜRKÇESİ
1,2,3 – ….. En büyük? Sultanların büyük Sultanı, milletleri boyunalarının maliki Arap ve Acem sultanlarının efendisi, Hak Sultanı, Cihanın beldelerinin fatihi, Karanın
4 – Denizin, Rum’un Şam’ın, Ermeninin, Frencin sultanı
5 – «Ala» ud-dunya ved-din Keykubad bin Keyhusrev bin
6 – Kılıç Arslan, mü’minlerin emirinin burhanı.
Tarih Sene : (629 H.) 1231
Türkiyede Vakıf Eserler ve Abideler