Kızılören Han

Han, Konya-Beyşehir yolu üzerinde, yolun yaklaşık olarak 50 metre kadar güneyinde bir tepenin yamacındadır. Konya’ya uzaklığı yaklaşık olarak 35 kilometre. Bu yol üzerinde önceki kervansaray Kuruçeşme; sonraki han ise bugün yeri bilinmeyen Yunuslar Hanı’dır. Yapı inşa edildiği bölgede hafifçe yüksek bir tepenin kuzey yamacı üzerine kurulmuştur. Güney bölümü yüksek kuzey kısmı ise alçakta kalır. Yapının güneyinde bir tepe üzerinde küçük bir yapı daha bulunur. Bazı araştırmacılar bunu mescit, bazıları ise posta menzil teşkilatına ait bir yapı olarak yorumlar.
Kızılviran Hanı, Emir Kandemir Hanı ve Yazı Hanı isimleriyle de bilinir. Yapı kitabesine göre 1205-6 yılında 1. Gıyaseddin Keyhüsrev’in hükümdarlık yıllarında emiri Mehmed oğlu Kutluğ tarafından inşa edilmiştir. 1941 yılında fotoğraflanan kitabesi günümüzde maalesef kayıptır. Plan olarak servis (açık) bölümü ile barınak (kapalı) kısmından oluşur. Kapalı bölüm olan barınak kısmı ile servis (açık) bölümü ölçü olarak birbirine yakın büyüklüktedir. Kapalı bölüm, ikişer ayak sırasıyla üç sahınlı olarak düzenlenmiştir. Ortadaki sahın daha geniş ve yüksektir. Sahınların üzeri doğu-batı yönünde uzanan sivri beşik tonozlarla örtülmüştür. Her bir ayak sırasında, beşer kare ayak yer alır. Orta sahın da ayaklar arasında kalan bölüm seki olarak düzenlenmiştir.
Servis bölümünü oluşturan açık avluya, kuzey ve güney yüzden dörder eyvan açılır. Eyvanların üzeri sivri beşik tonozla örtülüdür. Kervansarayın dışında, barınak kısmında herhangi bir köşe kulesi bulunmazken, servis mekanı olan açık avlulu bölümde köşelerde küçük kuleler ile ortada bir kule daha yer alır. Kervansarayın giriş cephesi biraz farklı düzenlenmiştir. Girişin kuzeyinde dört ayak üzerine binen köşk mescit yer alırken, bu bölümün simetrisinde güneyde eş büyüklükte üzeri beşik tonozla örtülü bir mekan daha bulunur. Burası hancının kullandığı mekandır. Buraya doğrudan hanın avlusunda geçilerek girilir. Köşk mescide de hanın avlusundan ulaşılır. Köşk mescidin altında bir tarafı hana açılan diğer bölümü dışarıda kalan bir su tesisine ait tekne ya da yalak benzeri bölüm bulunur. Taçkapıya bu iki mekan arasında yerleşen, sivri beşik tonozla örtülü bölümden geçilerek ulaşılır. Hanın portali beyaz mermer ile çerçeveli bir formda yapılmıştır.
Avlunun batı yüzünde, kuzey ve güneye yönelen iki merdivenle girişin üzerindeki mescit ve odaların bulunduğu üçlü bölüme ulaşılır. Mescidin içindeki mihrap 20. yüzyılın başında sağlam bir haldeyken, defineciler tarafından tahrip edilmiştir. Mihrabın, yüzeyinde aşıboyasıyla yapılmış bir boyama görülür. Diğer merdivenle ulaşılan ikinci katta kare mekanın içinden bir kapıyla dar bir koridora ulaşılır. Koridorun ucundaki konsol şeklindeki çıkma ve pencere açıklığı güneydoğuda bulunan tepedeki posta menzil teşkilatı denilen yapıya doğru bakış verir.
Avlunun kuzey ve güney yüzünde avluya doğru açılan eyvanlar, sivri beşik tonozla kapatılmıştır. Avlunun kuzeydoğu ve güneybatı köşelerinde, birer dikdörtgen mekan buradaki eyvana doğrudan açılır. Ancak bu bölümler yapının ilk inşası döneminde olmayıp sonraki tarihlerde yapıya ilave edildiği yapım tekniğinden anlaşılır.
Barınak bölümünün portali derin bir niş şeklinde sivri kemerlidir. Hanın hemen yakınında tepe üzerinde yer alan yapı da Selçuklu dönemine ait bir yol üstü kuruluşudur. Aynı zamanda bu hanla birlikte tasarlanıp yapılmış olmalıdır. Yapı dikdörtgen planlı ve ortada bulunan, iki ayaklı ve üç kemerli bir destek sırasıyla iki sahına bölünmüştür. Sahınlardan doğuda olanı biraz daha geniştir. Yapı ilk inşa edildiği dönem sonrasında işlevinde değişiklik yapılarak camiye dönüştürülmüş ve bu esnada da yapının kıble cephesine bir mihrap yerleştirilmişti

Kızılören HanMurat KAYA