HAYYAM-ATTAR-FİRDEVSİ

Ömer Hayyam, Arapça tam olarak Gıyaseddin Ebu el-Feth Umar bin İbrahim el-Nişaburi el-Hayyami, (dt. 18 Mayıs 1048, Nişabur, Horasan, öt. 1131) Matematikçi, gökbilimci ve şair, kendi ülkesinde ve dünyada bilimsel başarılarıyla tanınmıştır. Ancak esas şöhreti 1859 da İngiliz Edward Fitzgerald  tarafından çevirisi yapılan Rubailer ile elde etmiştir. Rubailer daha sonra Farsça, Türkçe başta olmak üzere bir çok dile çevrilmiştir.

Nişabur’da bilim ve felsefe eğitimi aldı. Cebir ile risale yazdı, 3. dereceden denklemler üzerine çalıştı. Analitik geometri ile ile ilgili çığır açan çalışmaları vardır. Astronomi çalışmaları vardır. İsfahana gelip Melikşahın himayesine girdi. Bir güneş yılının uzunluğunu 365.2424 gün olarak hesapladı. (bugünkü değer 365.2422 dir)

Zic-i Melikşah isimli bir Zic hazırladı (astronomi cetveli) ve kurulan rasathanenin başına geçti.

Rubaileri 100 civarındadır. Hiciv niteliğinde yazılan bir çok Rubai ona atfedilmiştir.

Anıtmezarı bugün Nişabur’da yemyeşil bir park içindedir ve Şah Rıza tarafından yaptırılmıştır.

Ferudiddin Attar, Horasan Selçukluları’nın son zamanlarında, büyük bir ihtimalle 537-540 (1142-1145) yılları arasında Nişabur’da dünyaya geldi. Eczacılık ve tıp ile meşgul olduğu için “Attar” lakabını aldı ve bu lakapla meşhur oldu. Çocukluk ve gençlik devresi hakkında kaynakların verdiği bilgiler çok farklı ve yetersizdir. Ancak eserlerinden, gençliğinde bir taraftan attarlıkla uğraştığı, diğer taraftan da ilim tahsil ettiği, tasavvuf bilgiler edindiği ve çeşitli şeyhlere hizmet ettiği anlaşılmaktadır. Kaynakların verdiği bilgilerden ve bazı şiirlerinden anlaşıldığına göre Attar küçük yaştan itibaren ve özellikle kendisini tasavvufa verdikten sonra birçok seyahatlerde bulundu. Irak, Şam, Mısır, Mekke, Medine, Hindistan ve Türkistan’a yaptığı bu seyahatlerden sonra Nişabur’a döndü ve orada inzivaya çekildi. Uzun yıllar devam eden bu inziva hayatı sonunda oldukça ileri bir yaşta iken Moğollar tarafından 1221 de Nişabur’da katledildi.

Başlıca eserleri: İlahiname, Esrarname, Musibetname, Hüsrevname, Muhtarname, Mantık üt Tayr, Divan ve Tezküratül Evliya’dır.

Mezarı yine Nişaburdadır. Son şekli Şah Rıza tarafından yaptırılmıştır.

Şahname’nin yazarı Firdevsi 940 yılında Tus’da doğdu. Eserini 1010 yılında tamamladı. Anıtmezarı bugüm Tus’ta büyük bir parkın içindedir. Üzerinde Zerdüşt dinin sembolu “Farvahar” vardır. Şah Rıza döneminde yaptrılmıştır.

Efsaneye şöyledir. Bir Türk sultanı olan Gazneli Mahmud Şehname bin her beyiti için bir altın vermeyi kabul etti. Firdevsi 30 yıllık çalışmasının ödülünü toplu almak istedi. 60 bin altını Tus’da imar işleri için kullanmak istiyordu. Sultan parayı vermeyi kabul etti ama Firdevsi’yi kıskanan saraylılar altını gümüşle değiştirdiler. Firdevsi para geldiğinde hamamdaydı. Gümüş parayı görünce parayı orada bulunanlara dağıttı. Sultan hakkında bir hiciv yazarak Horasan’ı terk etti. Hayatının geri kalan kısmını sürgünde geçirdi. Mahmud gerçeği öğrenince 60 bin altını tekrar şaire yolladı ama şair ölmüştü cenazesi Tus’tan çıkıyordu.

 

HAYYAM-ATTAR-FİRDEVSİMurat KAYA